Duurzaam werken, wonen en leven: een opdracht 

Toen de mens nog als rondtrekkende jager-verzamelaar leefde, maakte men in stam- of familieverband alles zelf. Vanaf het moment dat de mens zich op min of meer vaste plaatsen ging vestigen, ontstonden in de loop van de tijd dorpen en steden en de bewoners gingen zich toeleggen op gespecialiseerde ambachten. In de 21e eeuw is de specialisatie vér doorgevoerd en halen, be- en verwerken we (grond-)stoffen van over de gehele wereld. Soms gaat het om schaarse grondstoffen die alleen elders voorkomen. Veelal echter gaat het om producten die elders (gewoon) goedkoper kunnen worden gemaakt of geteeld waarbij men vaak wegkijkt van de gevolgen in de voortbrengingsketen en voor lokale gemeenschappen. De wereld is ‘globaal’ geworden, de economie staat voorop en de ecologie en de leefomgeving hebben het nakijken. Dat kan toch niet? 

Nee, en dat moet ook anders. De kwalijke gevolgen zien we om ons heen: het milieu verziekt, het klimaat verandert, mensen zijn op drift en worden op veel plaatsen uitgebuit en samenlevingen zijn oververhit. Anno 2023 is dat toch geen nieuws meer? Nee, maar wat doen we eraan!  

De industriële revolutie, toenemende mobiliteit en de wederopbouw na WO II zorgden voor een enorme toename van de CO2-uitstoot. Een belangrijke oorzaak is het gebruik van fossiele brandstoffen. In 1971 zorgde een groep vooraanstaande wetenschappers – bekend als de ‘Club van Rome’ – al voor een wake-up call met het waarschuwende rapport “Grenzen aan de groei”. In veel zogenaamde ontwikkelde landen stierven bossen door ‘zure regen’, traden grote droogteperioden en hongersnoden op, vervuilden de zeeën en oceanen en inmiddels drukt stikstofneerslag zwaar op onze (cultuur-)bossen en natuurterreinen. 

Toch duurde het nog tot ruim in de 21e eeuw (!) voordat er een omslag in denken en handelen gloorde. In 2015 onderschreven 195 leden (landen) van de Verenigde Naties een set van 17 maatregelen, bekend als Global Goals, om samen te werken aan een breed scala van thema’s om het leven op aarde en de leefomgeving niet verder te laten verslechteren en zo mogelijk te verbeteren. Periodiek zijn er wereldwijde conferenties om de voortgang van actieplannen te bespreken. Ook ons land en de EU nemen daaraan deel en werken aan uitvoering. Zo is in ons land in 2019 een breed Klimaatakkoord gesloten tussen overheden, veel maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven.  

Maar wat komt ervan terecht? En hoe komt dat? Tot heden nog niet zoveel. De rechter moet er zelfs aan te pas komen om de overheid erop te wijzen dat zij moet werken aan een gezonde leefomgeving voor haar inwoners. Anderzijds moeten mensen daar natuurlijk ook zelf aan bijdragen. Dan kán en mág niet meer alles. En daar zit de pijn. Burgers en ondernemers menen vooral rechten te hebben en geen plichten. Vooral niet zelf er iets aan te hoeven doen én wijzen naar een (bijna) visieloze overheid – die zelfs door de rechter op bepaalde taken moet worden gewezen – en naar bedrijven, naar andere landen en continenten. 

En toch moet de beweging komen van ons – inwoners en ondernemers – dus vanuit de basis van de samenleving. Wij moeten zelf de spreekwoordelijke hand aan de ploeg slaan. En dat gebeurt gelukkig op heel veel plaatsen. Burgers die aan de slag gaan om hun huis te verduurzamen, zonnepanelen op eigen dak leggen, elektrisch gaan rijden, enz. Burgers verenigen zich ook in duurzaamheids- en/of energiecoöperaties. Wind- en zonneparken worden aangelegd, bedrijventerreinen worden verduurzaamd en op daken wordt zonnestroom opgewekt voor de bewoner zelf en zo mogelijk ook voor omwonenden. Een mooi voorbeeld van dit laatstgenoemde is de zonnestroominstallaties op de boerderijdaken van de Duinboeren (stichting van boeren die actief zijn rond de Loonse en Drunense Duinen in Brabant). Met zonnepanelen op zijn dak wordt duurzame stroom opgewekt voor de boerderij en voor burgers in de omgeving die via sociaal coöperatieve energieopwekking (SCE) meedoen in het project. Vier lokale energiecoöperaties werken met de Duinboeren samen aan verduurzaming én aan het vorm en inhoud geven aan de verbinding tussen de deelnemers in de lokale omgeving.  

Een van de leden van de Duinboeren is Bart Combee, een ondernemende pachter van Maatschappij van Welstand in Helvoirt. Bart is rundveehouder, derde generatie Combee op het bedrijf en kleinzoon van onze jonge buurman die begin vijftiger jaren vanuit ons beider geboortedorp naar Helvoirt vertrok. Samen met zijn vader Bas ontwikkelde hij de kwatrijnstal, een innovatieve, energieneutrale melkveestal midden in het weidegebied als onderdeel van het hele natuurinclusieve concept dat hij voor ogen heeft. Inmiddels zijn veel betrokken partijen enthousiast: de provincie Noord-Brabant, de waterschappen, Brabants Landschap, Rabobank en Maatschappij van Welstand als verpachter van de grond en samen kijken zij hoe ze elkaar het beste kunnen ondersteunen en versterken. 

Deze praktische voorbeelden laten een aanpak zien. Een aanpak van samenwerken. Niet op basis van hiërarchie, markt of technocratie maar vanuit relaties en de basis van de samenleving. Samenwerken – coöpereren – aan gezamenlijke doelen op basis van solidariteit en wél begrepen eigen belang. En het is ons aller belang om de dreigende crises van stijgende zeespiegel, vervuilde bodem en lucht en de ontwrichte biodiversiteit te mitigeren en af te wenden.  

Vanuit de basis van de samenleving moeten we ons sterk maken voor een gezonde leefomgeving en voldoende voedsel voor iedereen op aarde. Een leefomgeving die in balans is en waaraan we allemaal met visie mee kunnen en moeten werken. Samenwerken met en vertrouwen in elkaar, ook met en door de (te veel) regelende overheid. De overheid zou het als haar taak moeten zien om gezamenlijke visies te creëren en ruimte te maken (en te bewaken) zodat inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties samenwerken aan het voorkomen en oplossen van problemen en vraagstukken. De overheid als een ‘terreinknecht’ die de ‘spelers in het veld’ een goed speelveld biedt voor een ontspannen ‘wedstrijd’. Een overheid die ruimte en vertrouwen biedt aan de samenleving om in samenwerking met elkaar – op basis van solidariteit én welbegrepen eigen belang – te werken aan een goed klimaat voor wonen, werken en leven.  

Duurzaam werken, wonen en leven is onze opdracht – samen en coöperatief kan dat! 

Bert Branderhorst, Maatschappij van Welstand-lid te Loon op Zand.