Waar blijven de aanvragen van kwetsbare en arme mensen?

Grootgrondbezitter in Brabant en miljoenen in de pot, maar aanvragen voor de bestrijding van armoede zijn er maar weinig. De protestantse vereniging Maatschappij van Welstand, twee eeuwen oud en een organisatie voor goede doelen, zou dat laatste graag anders zien. Patrick Wiercx

Directeur-bestuurder René van de Kieft (60) laat op zijn kantoor in Amersfoort een kaart van Nederland zien, waarop alle bezittingen zijn ingetekend. Op vele tientallen punten is er wat te vinden. Meer dan de helft bevindt zich in Brabant. Het gaat om bossen, landbouwgronden, landgoederen, maar ook onroerend goed. De hoofdmoot bestaat uit 3000 hectare landbouwpercelen en 200 hectare bossen. Opmerkelijk is het wel, een organisatie van protestants-christelijke huize die juist in een van origine katholieke provincie als Brabant zo aanwezig is. De reden daarvoor vinden we tweehonderd jaar geleden, toen de Hilvarenbeekse dominee Jacob van Heusden het initiatief nam.

Armoede op het Brabantse platteland

In zijn tijd werden kerk en staat van elkaar gescheiden: de protestanten raakten hun voorrechten kwijt en de katholieken konden hun positie weer innemen. Van Heusden wilde ten eerste het protestantse geloof in Brabant ondersteunen. Verder kwam hij veel armoede tegen op het Brabantse platteland. Hij gunde de mensen een fatsoenlijk leven. De vereniging werd opgericht op 12 juli 1822. Midden 19de eeuw had de Maatschappij van Welstand ruim 4000 leden die contributie betaalden. Dat geld was hard nodig om grond en boerderijen te kunnen kopen en te verpachten aan boeren. De meebetalende leden waren vooraanstaande protestanten die vooral boven de grote rivieren woonden, de aan te kopen gronden bevonden zich vooral in het zuiden. Iemand die zich inzette voor de vereniging was de grootvader van Vincent van Gogh, ook Vincent van Gogh geheten. Vorig jaar vierde de organisatie het 200-jarig bestaan. ,,Wij zijn ooit begonnen in een tijd dat Nederland en België één land vormden. Dat maakt van ons een organisatie met veel historie”, geeft Van de Kieft aan. Tegenwoordig beheert de vereniging een vermogen dat in de honderden miljoen euro’s loopt. Veel verspild wordt er niet. Het beheer is ondergebracht bij een slanke koepelorganisatie die nog geen zes fte’s telt. De directeur is er daar een van. In het begin was het nog spannend of de vereniging succesvol zou zijn. ,,Je kunt zeggen ‘we gaan grond verpachten’, maar daar moet je wel verstand van hebben. Dat gaat niet vanzelf”, merkt de directeur op. Voor dat gebrek aan kennis werd een oplossing gevonden. Rentmeester Erik Vinke: ,,Een deel van de protestantse adel werd lid. Dat waren zelf mensen met grondbezit en pachters. Die wisten waar ze het over hadden.” Zelfs het koninklijk huis stond op de ledenlijst. Het pachten gaat soms over van generatie op generatie. Het gebeurt dat een geheel nieuwe pachter in beeld komt, maar het andere uiterste is dat één familie al vijf generaties pacht. De rentmeester onderhoudt de contacten met de ruim honderd pachters. Was het vroeger de bedoeling zoveel mogelijk opbrengsten te krijgen, tegenwoordig is dat geen doel meer op zich. Het contributiegeld voor leden is afgeschaft. De vereniging heeft nog een veertigtal leden, maar die worden gevraagd vanwege een bepaalde deskundigheid. Ze fungeren als adviseurs en doen dat op vrijwillige basis. De betrokkenheid is groot. Er wordt niet gedeclareerd, want de vereniging gaat ervan uit dat je als lid iets terug wil doen voor de samenleving. Wat de verenigingsleden verder bindt: ze zijn allen protestants. Dat geldt overigens voor de pachters niet meer.

Minder aanvragen

Jaarlijks besteedt de vereniging 2,5 miljoen euro aan goede doelen. Als de bestemming kerkgerelateerd is, gaat het altijd om een protestantse kerk (‘De katholieken hebben hun eigen fondsen’). Heeft het doel een relatie met kwetsbare mensen die hulp nodig hebben, dan speelt het geloof geen rol. In dat verband wil de directeur nog wel wat kwijt: de aanvragen voor bestrijding van armoede nemen af. Hij vermeldde dat al in een armoededebat in Eindhoven een paar maanden geleden. ,,Ik had het gezegd en ik dacht: nou gaan we het krijgen. Ze gaan zich allemaal melden.” Maar nee. Tot zijn grote verrassing en teleurstelling meldde zich niemand. Individueel kán ook niemand zich melden. De Maatschappij van Welstand wil wel geven, maar geen dossiers doorspitten om te kijken of iemand recht heeft op een bedrag. Zo’n aanvraag moet via een organisatie komen, zoals het Leger des Heils of een maatschappelijke dienst van een gemeente. ,,We krijgen wel aanvragen, maar het zijn er veel minder dan een aantal jaren geleden. In een tijd van debat over toenemende armoede kan dat eigenlijk niet. Ik zie de verzoeken dan ook graag komen.” Hij oppert dat mensen in armoede er niet graag voor uitkomen dat ze het niet goed hebben. ,,Dat zou ook een rol kunnen spelen.”Het oudste landgoed van de vereniging is Ten Vorsel in Bladel, aangekocht in 1854. Ooit was dat eigendom van de abdij van Postel in België. In archiefstukken van het klooster wordt het gebied in 1173 al vermeld. Op het terrein worden tegenwoordig grote en kleine hoeves recreatief verhuurd. Het is traditie om hier schoolkinderen uit de grote steden te ontvangen. De scholen betalen niet de hoofdprijs. De Maatschappij van Welstand is een bijzondere organisatie. Directeur Van de Kieft zal het menigmaal zeggen: elk bezit had een mooie aanleiding om tot de vereniging te komen. Hij noemt Hof Popkensburg in Middelburg, een woongemeenschap voor ouderen. ,,Dat was ooit een boerderij, eigendom van een van de leden, baron Van Tuyll van Serooskerken. De pachter stopte en de baron dacht dat dit een mooi pand was voor dit doel”, zegt Vinke. ,,Zo ontstond het idee voor nieuwbouw rond de bestaande hoeve voor een- en tweepersoonshuishoudens met gemeenschappelijke ruimtes. Er staan nu zeventien woningen waar 25 personen wonen.” Het is een mooi voorbeeld, vindt Van de Kieft. ,,Het wil niet zeggen dat we in ouderenzorg verdergaan, maar het past goed bij onze maatschappelijke functie.” Dat maatschappelijke zorgt ervoor dat er nogal eens wordt aangeklopt in Amersfoort. Zo kwam ook de pastorie van Van Gogh in Nuenen in eigendom. ,,De protestantse kerk in Nuenen wilde een nieuw kerkgebouw en had daar geld voor nodig. Anderzijds wil je een gebouw met zoveel geschiedenis niet kwijt. Dat was voor ons een goede reden om het over te nemen. Wij zitten in een groot netwerk, we worden nogal eens getipt. Voorop staat dat we geen projectontwikkelaar zijn.”

De pacht verlagen

De vereniging denkt graag mee. Zo klopte Bladel aan omdat de gemeente twee grote percelen van Welstand wilde kopen, gelegen tegen de bebouwde kom van Hoogeloon. ,,Het is een heel logische plek voor een uitbreidingslocatie. Vanwege Ten Vorsel kent die gemeente ons goed. Dat is niet overal zo.” Welstand ruilt de twee lappen grond voor landbouwpercelen elders in de gemeente. Duurzaamheid is een thema binnen de organisatie. De vereniging gebruikt een bestaande biodiversiteitsmonitor om dat bij pachters te promoten. ,,Een boer kan met bepaalde maatregelen, zoals het realiseren van bloemrijke akkers, hoger scoren op die monitor. Dat belonen we door de pacht te verlagen. Dan kiezen we bewust voor minder inkomsten.” Enkele leden waren vol van dit thema en zwengelden de discussie aan. ,,Zoiets past bij ons gedachtegoed en bij onze identiteit. Wij gaan niet voor het grote geld. Dat wil niet zeggen dat we niet zakelijk zijn, maar de inzet blijft: hoe kunnen we een pachter helpen?”

Geen erfgenamen

Een ander voorbeeld is het project ‘Groene Kerken’, een initiatief van de Maatschappij van Welstand en hulpverleningsorganisatie Kerk in Actie. Het gaat om inzet om de kerk en de kerkgemeenschap te verduurzamen. Een website biedt instrumenten om aan de slag te gaan. Protestant, katholiek, moslim, ze kunnen allemaal meedoen. De Maatschappij van Welstand heeft ook een paraplufunctie en biedt onderdak aan andere, kleinere vermogensfondsen. Dat kan om allerlei redenen zijn. Zo’n fonds heeft geen bestuursleden meer en de continuïteit moet gewaarborgd worden. Eigenaren van onroerend goed en vermogen hebben geen erfgenamen. De vraag om ondersteuning kan ook vanuit de kerkgemeenschappen komen. ,,De gedachte erachter is vaak: hoe meer geld er naar Welstand gaat, des te meer er is voor goede doelen. Dat klopt ook.” Pachters zeggen dat ook in gesprekken. Het voelt beter om pacht te betalen als een deel terugvloeit naar de samenleving. De vereniging werkt vanuit het besef dat christelijke waarden heilzaam zijn voor de samenleving. ,,De basis van christendom is naastenliefde. Je helpt een ander. Dat is iets anders dan vanuit een orthodoxe opvatting anderen het geloof proberen op te leggen. Wij willen niemand iets opdringen.”

De nonnen stoppen